ارزش عالم به علم است و ارزش علم به معلوم. (آیت الله جوادی آملی.8/3/94.اجلاسیه اساتید تخصصی حوزه)

ارزش علوم به اعتبار اول:

«معلوم» از «هلاک کننده» شروع می شود و تا «حیات بخش» ادامه دارد. میان این دو هم، معلومی نشسته که دانستنش سودی ندارد و جهل به آن مضر نیست.

عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَى ع قَالَ: دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْمَسْجِدَ فَإِذَا جَمَاعَةٌ قَدْ أَطَافُوا بِرَجُلٍ فَقَالَ مَا هَذَا فَقِیلَ عَلَّامَةٌ فَقَالَ وَ مَا الْعَلَّامَةُ فَقَالُوا لَهُ أَعْلَمُ النَّاسِ بِأَنْسَابِ الْعَرَبِ وَ وَقَائِعِهَا وَ أَیَّامِ الْجَاهِلِیَّةِ وَ الْأَشْعَارِ الْعَرَبِیَّةِ قَالَ فَقَالَ النَّبِیُّ ص ذَاکَ عِلْمٌ لَا یَضُرُّ مَنْ جَهِلَهُ وَ لَا یَنْفَعُ مَنْ عَلِمَهُ ... (کافی1/32/1)

«علم مهلک» علمی است که عمر و سعادت انسان را تباه می کند.

«علم خنثی» همین اطلاعات بی فایده ایی است که دست به دست می شود.

«علم محیی» علم به دین است:

یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَجیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْییکُمْ (انفال:24)

این دانش در سه شاخه مهم تعریف شده است: قَالَ النَّبِیُّ ص: إِنَّمَا الْعِلْمُ ثَلَاثَةٌ آیَةٌ مُحْکَمَةٌ أَوْ فَرِیضَةٌ عَادِلَةٌ أَوْ سُنَّةٌ قَائِمَةٌ

و اما علوم دیگر به شرط خارج بودن از این چهارچوب گرچه حیات بخش نیستند و آن درجه بالای ارزش را ندارند اما این بدان معنا نیست که به کلی فاقد ارزشند. بلکه فضیلتی هستند که دانای آن بر نادان آن برتری دارد. فَضل هستند و نه فَضله. فضل آور هستند و مایه برتری به نص روایت نبوی.

ارزش علوم به اعتبار دوم:

اعتبار پیشین از نگاه حیات بخشی و در جریان عادی و باقی زندگی بود و اما از جهت نیاز و ضرورت مقطعی، علوم را رتبه بندی دیگری است که هر چه نیاز به آن بیشتر، اهمیت آن بیشتر و ترغیب به فراگیری آن بیشتر می شود و این اعتبار دیگری است که گاه ممکن است هسته ای و پزشکی را سرآمد فقه و کلام کند و لازم تر.

به این اعتبار، علوم یا لازم اند یا غیر لازم و یا خنثی؛ البته با حفظ مراتب.

نتیجه اینکه در کسب علمی باید کوشید که یا محیی باشد یا لازم که جمع را شاید. و باید پرهیز کرد از علمی که مهلک است یا حداقل غیر لازم و علم خنثی را وا نهاد.

اینکه امام علی(ع) به امام حسن(ع) وصیت کرد: وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَا خَیْرَ فِی عِلْمٍ لَا یَنْفَعُ (نامه31)

می تواند ناظر به دو قسم اخیر باشد.

چه بخوانیم؟

هر آن چه حیات بخش و لازم است.