قصد اقامت
مسافری که قصد می‌کند دست‌کم دَه‌روز در جایی بماند؛ تا هنگامی که در آنجا هست نمازهایش کامل و روزه‌ها را باید بگیرد.
پرسش این است که آن دست‌کم دَه‌روز چگونه محاسبه می‌شود؟
آیتالله خامنه‌ای: اگر مسافر پیش از طلوع خورشید به محل اقامت برسد، در صورتی که قصد جدی داشته باشد که حداقل تا غروب روز دهم در آن محل اقامت داشته باشد، نمازش تمام است و اگر پس از طلوع خورشید در بین روز به محل اقامت برسد، در صورتی که قصد جدی داشته باشد که تا همان ساعت ورود در روز یازدهم در محل، اقامت داشته باشد، نمازش تمام است.
توضیح این حکم با مثال:
مسافری پیش از طلوع آفتابِ سوم فروردین به شهری که می‌خواهد در آنجا بماند می‌رسد. او برای این که بتواند روزه‌هایش را بگیرد باید دست‌کم تا غروب روز دوازدهم در آنجا بماند و اگر پس از طلوع آفتاب، برای مثال، ساعت 10 صبح به آنجا برسد باید دست‌کم تا ساعت 10 روز سیزدهم در آنجا بماند. کمتر از این، نمازش شکسته است و نباید روزه بگیرد.
بیرون‌رفتن از محل اقامت
پرسش: مسافری که می‌خواهد ده روز در شهری اقامت داشته باشد و در بین ده روز به اطراف آن شهر هم برود؛ نماز او تمام است یا شکسته؟
آیتالله خامنه‌ای: اگر قصد خروج به مقدار کمتر از مسافت شرعی دارد، در صورتی که خروج او به گونه‌ای باشد که عرفاً اقامتِ دَه‌روز در آن شهر صدق کند؛ اشکال ندارد. مثلاً دو سه بار بخواهد برود و حداکثر تا نصف روز برگردد، می‌تواند قصد اقامت کند و خروج او منافاتی با قصد اقامت ده روز ندارد؛ ولی قصد خارج‌شدن در یک دفعه به مدت 15 ساعت، محل اشکال است.
توضیح: کسی می‌خواهد به سفر برود و در شهر دیگری باشرایطی که در یادداشت بالا بیان شد دست‌کم ده روز اقامت کند. او این قصد را نیز دارد که پس از رسیدن به آن شهر و اقامت در آنجا به شهرها و روستاهای اطراف آنجا نیز برود. او باید بداند کامل‌شدن نمازها و صحت روزه‌های او در آنجا بسته به شرایط زیر است:
1. جایی که می‌خواهد برود کمتر از مسافت شرعی (20.5 کیلومتر) باشد.
2. خروج او به گونه‌ای باشد که عُرف او را همچنان مقیم ده‌روزه بداند. روشن‌تر: بیش از سه‌بار و هر بار بیش از 5 ساعت نشود.
گفتنی است: آن چه گفته شد دربارۀ کسی است که همراه با قصد اقامت، تصمیم دارد به اطراف نیز برود؛ ولی اگر مسافری، هنگام قصد اقامت، تنها یک‌جا را قصد می‌کند و به‌واقع قصد رفتن به جای دیگری را ندارد؛ چنین کسی پس از رسیدن به آنجا و خواندن یک نماز چهاررکعتی (ظهر، عصر یا عشاء) به شکل کامل، مجاز است به هر اندازه که می‌خواهد حتی چند روز به فاصلۀ کمتر از مسافت شرعی برود. او نمازش کامل و روزه‌اش صحیح است.
آیتالله مکارم شیرازی (بخش استفتاءات):
پیش از تحقق قصد اقامت:
1. قصد دارد میان دو محل که فاصله‌شان 3 تا 4 کیلومتر است رفت و آمد کند. در این صورت نماز کامل است و روزه‌ها را هم بگیرد.
2. قصد دارد میان دو محل که فاصله‌شان 4 تا کمتر از 21.5 کیلومتر است روزی یکی دو ساعت برود و برگردد نماز و روزه تمام است و گرنه، نماز شکسته است و نباید روزه بگیرد.
پس از تحقق قصد اقامت: به‌مانند آیتالله خامنه‌ای.
مسافت شرعی
در این که مسافت شرعی 8 فرسخ است میان مراجع فعلی اختلافی نیست. اختلاف نظر ایشان در سه موضوع زیر است:
یک. هشت فرسخ، چند کیلومتر است؟
1. 45 کیلومتر (امام، صافی، نوری).
2. 44 کیلومتر (سیستانی)
3. 43 کیلومتر (مکارم)
4. 41 کیلومتر (خامنه‌ای)
5. 40 کیلومتر (زنجانی)
دو. در جایی که مسافرت به شکل رفت و برگشت (تلفیقی) است مقدار رفت باید چه مقدار باشد؟
1ـ رفت کمتر از 4 فرسخ نباشد (خامنه‌ای، امام، نوری).
2ـ مجموع، ملاک است هر چند رفت کمتر از 4 فرسخ باشد (سبحانی، سیستانی، زنجانی، مکارم).
سه. فاصلۀ مبدأ و مقصد چگونه اندازه‌گیری می‌شود؟
1ـ باید فاصلۀ بین دو شهر یعنى آخرین خانۀ مبدأ حرکت و اوّلین خانۀ مقصد را حساب کرد (مکارم، صافی، نوری).
2ـ نسبت به شهر مبدأ از آخر شهر محاسبه می شود و نسبت به مقصد هم اگر برای نقطۀ خاصی سفر نکرده بلکه مقصود او خود شهر است، اول آن شهر ملاک است؛ ولی اگر نقطۀ خاصی، مقصد اوست در محاسبۀ مسافت، همان نقطه را باید در نظر بگیرد (امام، خامنه‌ای، سبحانی، سیستانی).
معنای حَدّ تَرخُّص
حَدّ تَرخُّص در رفتن به سفر، جایی است که دیوارهای شهر دیده نشود و صدای اذانِ بی‌بلندگو به گوش نرسد و در برگشت، جایی است که دیوارها دیده شود و اذان به گوش برسد. این فاصله، 1350 متر از آخرین نقطۀ مسکونی شهر یا روستاست.
حکم آن در رفتن به سفر:
مسافر به حد ترخص که رسید، نماز شکسته و روزه باطل می شود.
حکم آن در برگشتن از سفر:
الف. مسافر باید به وطن یا محل اقامت ده روزه برسد تا نماز، کامل شود یا بتواند پیش از ظهر نیت روزه کند. (خامنه‌ای، سیستانی)
ب. مسافر به حد ترخص که رسید نمازش کامل و ... (مکارم، مظاهری، صافی)
ج. در برگشتن به وطن، رسیدن به حد ترخص و در رسیدن به محل اقامت، احتیاط واجب در رسیدن به محل، لازم است. (امام، سبحانی)
آیتالله شبیری زنجانی: در رفتن، با خروج از بلد[: وطن] روزه باطل می‌شود؛ اما نماز از حد ترخص شکسته می‌شود. در برگشت نیز همینطور: با رسیدن به حد ترخص نماز کامل؛ اما برای صحت روزه باید به وطن برسد.
روشی ساده برای پیداکردن محدودۀ شهر یا روستا برای اندازه‌گیری حَدّ تَرَخُّص و مسافت شرعی
1. نقشۀ هوایی شهر یا روستای خود را در اینترنت یا برنامه‌های مسیر یاب پیدا‌کنید.
2. راهی را که می‌خواهید از آن، به بیرون شهر یا روستا بروید پیدا کنید.
3. در آن بخش، آخرین ساختمان‌ها را پیدا کنید. همانجا پایان آن شهر یا روستاست.
4. از آن نقطه، 1350 متر جلوتر، می‌شود «حد ترخص» و دوباره از همان نقطه، مسافت شرعی اندازه‌گیری می‌شود.
