میان مفسران، در تفسیر آیۀ توبه:122، گفتگوست؛ برخی، خود به تنهایی برای آن چند احتمال داده‌اند. اینها نشان می‌دهد پیام آیه آن‌گونه که برخی پنداشته‌اند (فرمان به هجرت عده‌ای برای آموختن دین، و انذار مردم، به گاه بازگشت به سرزمین خود) چندان هم آفتابی نیست.
با درنگ در معنای «لَولا» و نیز سیاق که منظور از «نَفْر» را به ما می‌شناساند می‌توان به معنا و پیام آید رسید.
الف. «لَولا» از حروف تَحضیض و تَندیم است که اگر بر سر فعل مضارع بیاید برای تَحضیض؛ یعنی تشویق به انجام آن کار است؛ مانند لولا تستغفرون؛ یعنی استغفار کنید. اگر بر سر فعل ماضی بیاید برای تَندیم؛ یعنی توبیخ و سرزنش برای ترک آن کار است؛ مانند لولا اجتهدتَ؛ یعنی چرا تلاش نکردی؟! (ر.ک به جامع الدروس العربیة، غلائینی، ص561)
ب. منظور از «نَفْر» که در اصل به معنای دورشدن است (مقاییس، ماده ن‌ف‌ر) به قرینۀ آیات 38، 39، 41 و 81 همین سوره، به معنای رفتن به جبهه نبرد است.
اکنون سراغ آیه می‌رویم:
ما کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ
با به‌کار بستن دو دانستۀ یادشده، معنای آیه این می‌شود:
همۀ مؤمنان راهی جبهه نشوند. چرا تنها عده‌ای از هر گروهِ شما مؤمنان، راهی جبهه نشدند تا عده‌ای بمانند و دین را آن‌گونه که باید بیاموزند تا وقتی، آنان که رفته‌اند بازگشتند ایشان با بیان آموزه‌های دین، آنها را انذار کنند.
پیام‌های آیه:
1. همواره باید عده‌ای دست از جهاد و کارهای اجرایی دیگر شسته، در حوزه بمانند و متمرکز در آموختن دین شوند؛ مگر در مواردی که حضور همه یا بخشی از این عده نیز لازم باشد.
2. از «مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ» و «قَوْمَهُمْ» دانسته می‌شود در تبلیغ و بیان آموزه‌های دین، اولویت هر دانش‌آموخته‌ای اقوام و خویشان و بستگان و کسانی اند که با او، هم‌زبان و هم‌فرهنگ هستند.
3. انذار و تبشیر هر دو، رسالت پیامبران بوده است (بقره:213) و به پیروی از آنها، وظیفۀ دانش‌آموختگان حوزوی نیز همین است؛ اما از آنجا که برای عموم، کارایی انذار بیش از تبشیر است و با «لِیُنْذِرُوا» آن را برجسته کرده است.
4. آیه نمی‌گوید چرا یک عده نمی‌روند؛ می‌گوید چرا یک عده نمی‌مانند.
5. از آیه دانسته می‌شود این که حوزویان را به نام وظیفه و حضور در عرصه‌های گوناگون، درگیر کارهایی جز علمی و پژوهشی کنیم و در عمل، حوزه را از یک مرکز علمی قدرتمند و روزآمد و کارآمد، به یک تَنِ رنجور و نیمه‌جان و ناکارآمد بدل سازیم کاری نادرست است که مورد نهی خدای متعال در این آیه است.
