نظر علامه مجلسی(ره) دربارۀ چرایی زیارت اربعین

پاسخ علامه مجلسی(ره) به این پرسش که چرا در بیستم ماه صفر، گفته‌اند امام حسین(ع) را زیارت کنید (زیارت اربعین) برای پژوهشگران و اهل دقت، مهم است.

 

سبب تلک الزیارة على المشهور اتصال الرؤوس المقدسة بالأبدان الشریفة، و لم أجد ذلک فی روایاتنا، مع أن ذهابهم و مجیئهم إلى دمشق و منه فی مثل ذلک الزمان القلیل فی غایة البعد. إلا أن یقال: وقع ذلک بالإعجاز، و هو مخالف لما هو المشهور. و یمکن أن یکون السبب أن أول من زاره علیه السلام ظاهرا جابر بن عبد الله، و فی مثل هذا الیوم وصل إلى کربلاء، أو سبب آخر لا نعرفه، و الله یعلم حقیقة الأمر و حججه علیهم السلام (ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، ج‏9، ص125).

 

چکیدۀ ترجمه: چرایی زیارت اربعین، (1) بنابر نظر مشهور، بازگشت سرهای مطهر شهدای کربلا به بدنهایشان است؛ که این، افزون بر نداشتن دلیل روایی؛ بسیار بعید است. (2) ممکن است به دلیل زیارت اولین زائر حسین(ع)؛ یعنی جابر باشد که در چنین روزی به کربلا رسید. (3) دلیل دیگری که آن را تنها خدا و پیشوایان دین(ع) می‌دانند.

 

کانال تلگرام : 
 

بیستم ماه صفر (اربعین) یادآور کدام رخداد تاریخی است؟

با کنکاش در نوشته‌ها و گفته‌ها به سه باور دربارۀ رخداد اربعین می‌رسیم که دو تای آنها آشنا است و یکی ناآشنا:

 

✅ یک. بازگشت کاروانِ به اسارت‌رفتۀ از اهل‌بیت(ع) و یاران به کربلا
در این باره باورها گونه‌گون است: 
برخى مانند شیخ عباس قمی و شهید مطهرى، بازگشت اهل‌بیتِ سیدالشهدا(ع) به کربلا را از اساس نمی‌پذیرند(منتهى الآمال، ص524؛ حماسۀ حسینی، 1/30).
برخی مانند فرهاد میزرا چون بازگشت آن کاروان به کربلا را در اربعین اول، نشدنی می‌دانند به ناچار و بی‌آنکه دلیلی بیاورند بر این باورند که آنها در اربعین دوم وارد کربلا شدند (قَمقام زَخّار، ص586).
برخی مانند سیدبن‌طاووس، گرچه اصل بازگشت کاروان به کربلا را می‌پذیرند؛ اما بازگشت آنها را در اربعین نخست، نمی‌پذیرند.

فراگیرترین باور در این زمان، بازگشت کاروان به کربلا در اربعینِ همان سال؛ یعنی چهل روز پس از شهادت امام حسین(ع) است. جالب اینکه این باور در هیچ یک از منابع روایی نیامده است و کسی از بزرگان حدیث هم آن را باور ندارد.

 

✅ دو. آمدن جابربن‌عبدالله به کربلا برای زیارت قبر شریف امام حسین(ع)
این رخداد را طبری (م553ق) با سند در کتاب «بشارة المصطفی لشیعة المرتضی» آورده است (ص74).

 

✅ سه. حرکت کاروان از شام به سوی مدینه
رخداد سومی هم در منابع آمده است که برای عموم ناآشناست؛ اما با توجه به گزارش‌های مربوط به جابجایی کاروان از کربلا تا کوفه و پس از آن تا دمشق و زمانِ ماندن ایشان در آن دو شهر، بسیار باورپذیر است و آن بازگشت کاروان حسینی از شام به سوی مدینه در روز اربعین است. این را شیخ مفید و شیخ طوسی گزارش کرده‌اند (مسارّ الشیعة، ص46؛ مصباح المتهجّد، ص787). 

🔹 بر این پایه، اربعین یادآور دو رخداد تاریخی است یکی آغاز حرکت کاروان عاشورایی از شام به سوی مدینه و دیگری آمدن جابر به کربلا برای زیارت قبر سیدالشهداء(ع).

 

کانال تلگرام : 

عریضه‌ای محضر زائران اربعین 1400

آقا و خانمی که امسال با رقم‌های چند میلیون تومانی راهی کربلا شدید؛ شما حتماً خدا و پیغمبر را قبول دارید و اصلاً برای همین چیزها پول درشت داده‌اید و بلیط سفر خریده‌اید. باورکنید راه را اشتباه می‌روید. قرآن را بردارید و سورۀ هل أتی را بخوانید؛ همان اولش نوشته است؛ تفسیرش را هم شنیده‌اید؛ که همین امام حسین(ع) غذایی را که سخت به آن محتاج بود داد تا آن بچه یتیم، آن ندار و آن نامسلمان، سر گرسنه بر زمین نگذارند.

اگر خبر ندارید در این مملکت چه می‌گذرد و رکود کرونا و بی‌کفایتی مسئولان چه بر سر قشر محروم و مظلوم آورده است؛ بیایید تا به شما کسانی را نشان دهم که نان به نسیه می‌برند. زنان آبروداری که برای سیرکردن بچه‌هایشان، باشرم حاضر به تن دادن هستند؛ این را خواربارفروش محله‌مان گفت.

اگر هم با این جملۀ تکراری که ما به نیازمندان، هم، کمک می‌کنیم درصدد دفاع از عملکرد خود هستید؛ عرض کنم: تا وقتی که گرسنه‌ای در کنار ما، در شهر و دیار ما هست و ما توان کمک به آن را داریم وظیفۀ کمک، سر جایش هست و نوبت به این مستحبات چند میلیونی نمی‌رسد؛ تازه اگر بتوان در چنین شرایطی، قائل به استحباب این زیارت شد.

خدا نگذرد از کسانی که ثواب را در تنها در زیارت، نشان دادند و یا برای مردم جا انداختند که هیچ کاری به اندازه زیارت و پیاده‌روی ثواب ندارد؛ حتی دستگیری از افتادگان؛ همان کاری که خود اهل‌بیت(ع) کردند.

دین‌دانی چیزی است و دین‌فهمی چیزی دیگر.  

 

کانال تلگرام : 

قرینه‌ای مهم در فهم روایات پیاده‌روی برای زیارت

پیشتر نشان دادم که در روایات، پیاده‌رفتن به زیارت، موضوعیت ندارد؛ یعنی خودش مهم نیست؛ مهم، رفتن به زیارت است؛ چه پیاده؛ چه سواره و اگر از واژۀ «مشی» استفاده شده برای آن است که در آن زمان، مردم، بیشتر به این شکل، به زیارت می‌رفتند.

 

افزون بر قراین گذشته، قرینه‌ای دیگر یافته‌ام که درستی ادعای یادشده را تأیید می‌کند.

در کتاب الکافی، فصلی با عنوان «بابُ السعی فی حاجةِ الْمؤمن‏» وجود دارد که پیام روایات آن، بیان ارزش بالا و ثواب فراوان برای کسی است که در راه برآوردن نیاز یک مؤمن گام بر می‌دارد (ج2، ص196).  برای نمونه: امام صادق(ع) فرمود:

 

گام‌برداشتن یک نفر، در راهِ برآوردن نیاز همتای ایمانی خود، موجب می‌شود دَه حسنه برای او نوشته شود، دَه گناه از او پاک گردد و دَه درجه بالاتر رود.

 

 مَشْیُ الرَّجُلِ فِی حَاجَةِ أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ یُکْتَبُ لَهُ عَشْرُ حَسَنَاتٍ وَ یُمْحَى عَنْهُ عَشْرُ سَیِّئَاتٍ وَ یُرْفَعُ لَهُ عَشْرُ دَرَجَاتٍ (همان).

 

پیداست در این روایات، حرکت بدنی و راه‌رفتن و گام‌برداشتن، موضوعیت ندارد؛ یعنی خودش مهم نیست؛ مهم، انجام کاری برای کمک به یک نیازمند است؛ ولی چون، این هدف، بیشتر به این شکل، دست‌یاب بوده است از واژۀ «مشی» استفاده شده است. بنابراین اگر کسی، بی‌آنکه قدم از قدم بردارد و تنها با یک تماس تلفنی، گره‌ از کار بندۀ خدایی باز کند و نیازی از او برآورد؛ بی‌تردید، ثوابهای آمده در این روایت شامل او نیز می‌شود.

 

کوتاه سخن: روایات یادشده قرینه‌ای دیگر بر درستی این فهم است که در روایات پیاده‌روی برای زیارت، پیاده‌رفتن موضوعیت ندارد؛ همانگونه که در روایاتِ برآوردن نیاز مؤمن، پیاده‌رفتن برای گشودن گره‌ای از کار مؤمن، موضوعیت ندارد. مهم در اولی، رفتن و در دومی، انجام کاری برای برآوردن نیاز است؛ به هر شکل ممکن که انجام شود؛ ثوابهای گفته شده را خواهد داشت. 

 

کانال تلگرام : 

درباره اربعین

پیشتر در چند یادداشت، در کانال تلگرامی، دربارۀ اربعین نوشته‌ام. اکنون سیاهه‌ای از آنها را به شکل پیوند، اینجا تقدیم می‌کنم تا اگر خواستید با لمس هر عنوان، به نوشتۀ مربوطه، برسید.

 

1. بیستم ماه صفر (اربعین) یادآور کدام رخداد تاریخی است؟
2. کارهای سفارش‌شده در روایات برای اربعین
3. پیاده‌روی اربعین
4. نقد دو مستند روایی برای پیاده‌روی
5. همایش بزرگ اربعین
6. اربعین از نگاهی دیگر
7. مشتاقان نگران نباشند
8. روش زیارت از راه دور